عناصر معماری ایرانی چیست؟
معماری ایرانی بیش از ۶۰۰۰ سال تاریخ پیوسته دارد که پیشینه آن به حدود هزاره هفتم پیش از میلاد می‌رسد. از آن زمان تاکنون، پیوسته این هنر در ارتباط با مسائل گوناگون، به ویژه علل مذهبی، توسعه و تکامل یافته است. معماری ایرانی به عنوان یکی از معروف‌ترین سبک‌های معماری در جهان شناخته شده است که در مقایسه با کشورهای دیگر جهان ارزشی ویژه دارد. شکوه معماری ایرانی که هنر معماران ایرانی و عناصر معماری ایرانی را به نمایش می‌گذارد، به دلیل ویژگی‌هایی چون طراحی مناسب، محاسبات دقیق، فرم درست پوشش و رعایت مسائل فنی و علمی در بناهای ایرانی است.
عناصر معماری ایرانی از قدمتی ۳۰۰۰ ساله دارند. این عناصر از تالار گور دخمه‌ها گرفته تا سقف چهارطاقی‌ها و چهار ایوانی‌ها همواره در دوره‌های مختلف حضور دارند. عناصر معماری ایرانی نه‌تنها از نظر تنوع، پهنه وسیعی را در برمی‌گیرند، بلکه فراتر از مرز جغرافیایی ایران امروزی نمودی بارز دارند.
لته سراگر با این عناصر معماری آشنا شوید، می‌توانید جلوه‌هایی از آن‌ها را در بناهای ایرانی تاریخی موجود در جهان مشاهده کنید. در این مقاله تلاش می‌کنیم که به معرفی عناصر معماری ایرانی و دلیل وجود آن‌ها بپردازیم.
لته‌سر یا دارورچین گونه‌ای از سازه‌ها در معماری ایرانی است. این‌گونه بنا ها در اکثر نقاطی که دسترسی به چوب زیادتر است مانند جنگل‌ها و نواحی کوهستانی (شمال کشور) بنا می‌شوند. دارورچین از سه لغت مازندرانی دار یعنی درخت، ور به معنی پهلو و چین به معنی چیدن تشکیل شده‌است.
نحوه اجرا به این صورت است که پس از چیدن الوارها، یک خرپای چوبی به روی ساختمان قرار می‌دهند و روی آن را با قطعات چوب که برروی هم قرار می‌گیرند پوشش می‌دهد. در این‌گونه بناها به ندرت پنجره تعبیه می‌شود و نور آفتاب و جریان هوا از بین درز الوارها و در ورودی به ساختمان وارد می‌شود. در زمستان اندود کاه‌گل بین درزها تا سرما در بنا نفوذ نکند.
ساعت سردر در معماری ایرانی
ساختمان‌های مهم شهری در زمان صفویه به ساعت‌های زنگ‌داری مزین شدند که با نواختن زنگ زمان را اعلام می‌کردند. در دوران قاجاریه و پهلوی به کارگیری ساعت سردر در ساختمان‌ها رواج بیشتری پیدا کرد.
مسجد جامع کرمان، مدرسه و مسجد مشیر السلطنه، مدرسه سپه‌سالار تهران و بارگاه مقدس شاه‌چراغ از جمله بناهای ایرانیِ دارای ساعت سردر هستند.
نقش اُرُسی در معماری ایرانی
اُرُسی از عناصر معماری کهن ایرانی و پنجره مشبکی است که به جای گشتن بر روی پاشنه گرد، بالا می‌رود و در محفظه‌ای قرار می‌گیرد و در اشکوب کوشک‌ها، پیشخوان و رواق ساختمان‌های سردسیر بسیار دیده می‌شود. نقش شبکه ارسی مانند پنجره‌ها و روزن‌های چوبی است و نمونه‌های زیبای آن در بناهای ایرانی کهن به خصوص در شهرهای اصفهان و کاشان و یزد و در تهران بسیار است. در صنایع دستی به قطعه مشبک ساخته‌شده از چوب ارسی می‌گویند که نقش‌های زیبایی روی آن ایجاد کرده‌اند، ارسی می‌تواند دارای شیشه‌های رنگی کوچک و یا بدون شیشه باشد.
شاید همه با شنیدن اسم ارسی به یاد شیشه‌های رنگی خانه‌های قدیمی بیفتند اما حقیقت این است که ارسی می‌تواند شیشه‌رنگی نداشته باشد. ارسی در واقع به پنجره‌های چوبی مشبکی گفته می‌شود که معمولا به جای گشتن بر روی پاشنه گرد برای باز شدن بالا می‌رود. شیشه‌های رنگی بر زیبایی ارسی می‌افزایند اما ضروری نیستند.
گوشواره در معماری ایرانی
گوشواره یکی از عناصر معماری است که برای تبدیل مربع و چهارگوش به هشت‌ضلعی و ساخت گنبد است. گوشواره در واقع همان پیش‌آمدگی کنج داخلی بنا است که به کمک آن می‌توان فضا را به ۸، ۱۶، ۳۲ ضلعی و در نهایت به دایره تبدیل کرد.
اتاق‌های گوشواره
به دلیل استفاده مفید از فضای خانه در معماری ایرانی، معماران ایرانی اتاق‌هایی را در دو طرف شاه‌نشین تعبیه می‌کردند تا در زمانی که تعداد مهمان‌ها بیش از ظرفیت اتاق بوده است، مورد استفاده قرار گیرد. با باز شدن درب‌های این اتاق‌ها فضای مهمان‌ها بیشتر می‌شد. گاهی در این اتاق‌ها نوازندگانی مشغول به نواختن ساز می‌شدند.
کوبه زنانه و مردانه
در زمان‌های قدیم که از زنگ خبری نبود، درب‌های ورودی خانه‌های قدیمی دارای دو لنگه بود و بر روی هر لنگه یک کوبه قرار داشت. شخصی که قصد ورود به خانه را داشت با به صدا درآوردن کوبه مخصوص خود جنسیت خود را اعلام می‌کرد.
برچسب: ،
